انتخابات ریاست‌جمهوری ایران 1400 سیزدهمین دوره? انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران است که در 28 خرداد 1400[1] همزمان با انتخابات ششمین دوره? شوراهای اسلامی شهر و روستا، میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی و میان‌دوره‌ای دوم مجلس خبرگان رهبری برگزار و طی آن هشتمین رئیس‌جمهور ایران با آراء مردم انتخاب می‌شود.
از جمله مسائل مهم پیرامون این انتخابات کاهش تمایل مردم به مشارکت در آن است که در آن عواملی چون ناامیدی معترضان از پیگیری مطالبات‌شان در چارچوب جمهوری اسلامی، فساد گسترده? مالی و اداری، اعتراضات سراسری دی 1396 و آبان 1398، تحریم‌های آمریکا، بحران اقتصادی، نبود آزادی‌های سیاسی همچون آزادی بیان و نقض حقوق بشر، عدم شفافیت امور و پنهان‌کاری‌های گسترده از جمله در ماجرای شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی، عدم مقبولیت و مشروعیت گفتار حکومت، اصلاح‌ناپذیری ساختار سیاسی و انتخابات نمایشی و غیرآزاد، تداوم محدودیت‌های شدید سیاسی، اجتماعی و مذهبی، ناامیدی و بی‌اعتمادی مردم به هر دو جناح حاکمیت دخیل هستند
بنابر اصل یکصد و سیزدهم قانون اساسی کنونی، «پس از مقام رهبری، رئیس‌جمهور عالی‌ترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیماً به رهبری مربوط می‌شود، بر عهده دارد.» وظایف رئیس‌جمهور مشابه وظایف سران دولت‌ها در دیگر کشورها است، با این تفاوت که نیروهای مسلح، رئیس قوه? قضائیه، تلویزیون دولتی و دیگر سازمان‌های مهم دولتی مانند شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، همگی تحت کنترل رهبر هستند. بنابر اصل یکصد و ده قانون اساسی وظیفه «تعیین سیاست‌های کلی نظام» هم در اختیار رهبر است و رئیس‌جمهور به‌طور مستقیم در این کار دخالتی ندارد و تنها مجری آن‌ها است.[12] همچنین به‌طور غیررسمی ذکرشده که برای انتخاب وزرای کابینه برای وزارتخانه‌های حساس، همچون امور خارجه، کشور، دفاع و اطلاعات؛ با رهبر هماهنگ می‌شود.[13]
رهبر جمهوری اسلامی ایران می‌تواند هر یک از وزرا و معاونان رئیس‌جمهور را در هر زمان، بدون درنظرگرفتن تصمیم رئیس‌جمهور یا مجلس شورای اسلامی، عزل یا بازگرداند. به همین ترتیب، علی خامنه‌ای، رهبر دیرینه? کنونی، که بیش از سه دهه حکومت می‌کند، در حال صدور احکام و تصمیم‌گیری نهایی در مورد اقتصاد، آموزش، محیط‌زیست، سیاست خارجی، برنامه‌ریزی ملی از جمله در حوزه رشد جمعیت و هر چیز دیگری در ایران است. خامنه‌ای همچنین در مورد میزان شفافیت در انتخابات در ایران تصمیم‌های پایانی را اتخاذ می‌کند.
قانون اساسی درمورد شرایط رئیس‌جمهور می‌گوید:
رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
—
اصل یکصد و پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران[14]
در 24 مهر 1395، سید علی خامنه‌ای سیاست‌های کلی انتخابات را با مشورت مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین و به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کرد. بر اساس جزء 5 از بند 10 این ابلاغیه، بنا شد تعاریف دقیق از «رجل سیاسی مذهبی» و «مدیر و مدبر بودن» توسط شورای نگهبان اعلام شود.[15] شورای نگهبان پس از بررسی شرایط مذکور را در 20 دی 1396 تصویب کرد، اما در آن زمان آن را ابلاغ نکرد. پس از حدود چهار سال، در جلسه‌ای مورخ 1400/02/08 این تعاریف کمی مورد اصلاح قرار گرفت و سه روز بعد، در 11 اردیبهشت 1400 برای اجرا به وزارت کشور ابلاغ شد؛[16] اما با مخالفت معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و دستور شخص رئیس‌جمهور، حسن روحانی این مصوبه رد شد و وزارت کشور اعلام کرد که قانون موجود انتخابات ملاک عمل وزارت کشور برای ثبت نام از داوطلبان خواهد بود.[17] در واکنش به سخنان روحانی، عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد که «ثبت‌نام‌هایی که فاقد مدارک [گفته شده در مصوبه شورای نگهبان] باشد اعتباری ندارد و مورد بررسی قرار نمی‌گیرد».[18]
هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری زیرنظر شورای نگهبان، نامزدهای ثبت‌شده را رد می‌کند و شمار اندکی را برای شرکت در انتخابات برمی‌گزیند.[19] شورای نگهبان علل رد صلاحیت هر یک از نامزدها را به‌صورت عمومی اعلام نمی‌کند، اما به‌گفته اعضای شورای نگهبان، این دلایل در صورت تمایل به خود نامزدان ردصلاحیت‌شده توضیح داده می‌شود. تاکنون هیچ زنی در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری تأیید صلاحیت نشده‌است.[20][21]
بنابر مصوبه مجلس شورای اسلامی، از سال 1385 حداقل سن برای شرکت در تمامی انتخابات‌ها، 18 سال تمام است.[22]
شرایط نامزدها
مصوبه 1400/2/8 شورای نگهبان (در اصلاح مصوبه مورخ 1396/10/20) درخصوص شرایط نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به‌شرح زیر است:[23]
- تعاریف رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری عبارتند از:
- رجال مذهبی، رجالی هستند که آگاهی لازم به دین اسلام و مذهب تشیع داشته و تدین و تقیدشان به انجام شعائر و مناسک دینی در زندگی فردی و اجتماعی از برجستگی ویژه‌ای برخوردار باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیت، شناخته و مشهور باشند.
- رجال سیاسی، رجالی هستند که قدرت تحلیل و درک آن‌ها از مسائل و پدیده‌های سیاسی به جهت آگاهی عمیق‌شان از مسائل سیاسی اجتماعی اعم از داخلی و بین‌المللی و حضورشان در صحنه‌های سیاسی به‌نحوی باشد که همواره مصالح نظام اسلامی و معیار‌های اصیل انقلابی در عملکرد آن‌ها لحاظ شده باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیت، شناخته و مشهور باشند.
- مدیر، شخصی است برخوردار از شایستگی‌های ذاتی و اکتسابی لازم از نظر دانش و مهارت، شخصیت و نگرش‌های فردی و تجربه که توانایی شناخت و استفاده بهینه از منابع انسانی و مادی در کشور را با رعایت حداکثر بهره‌وری و در راستای مأموریت، رسالت و اهداف کلان نظام و ارزش‌های حاکم بر جامعه داراست و سوابق او حاکی از موفقیت وی در صحنه‌های مدیریتی کلان باشد.
- مدبر، شخصی است که از توانایی پیش‌بینی و عاقبت‌اندیشی نسبت به امور، مبتنی بر عقلانیت و دانش صحیح برای اداره امور کشور برخوردار باشد و در بحران‌ها قدرت حل مشکلات و برون‌رفت از آن‌ها را به نحو شایسته داشته باشد.
- شرایط و معیار‌های لازم جهت تشخیص رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری عبارتند از:
- سوابق کافی و قابل ارزیابی در فعالیت‌های مذهبی و سیاسی از قبیل مکتوبات، سخنرانی‌ها و اعلام مواضع
- سابقه تصدی حداقل مجموعاً چهار سال در مناصب ذیل که در احراز مدت جمع سابقه تصدی در یک یا چند مورد از مناصب مذکور کفایت می‌کند:
- مقامات سیاسی موضوع بند‌های «الف»، «ب» و «ج» ماده 71 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386/8/7
- معاونین رؤسای قوای سه‌گانه
- اعضای شورای عالی امنیت ملی
- اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام
- مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور
- رؤسای سازمان‌ها، مؤسسات و نهاد‌های دولتی و مؤسسات و نهاد‌های عمومی غیردولتی در سطح ملی
- فرماند‌هان عالی نیروهای مسلح با جایگاه سرلشکری و بالاتر
- رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کشور
- استانداران
- شهرداران شهر‌های بالای دو میلیون نفر جمعیت
- اشخاص، مقامات و مدیران هم‌طراز مناصب فوق به تشخیص شورای نگهبان
- سلامت و توانایی لازم جهت ایفای مسئولیت‌های ریاست جمهوری
- حداقل سن 40 سال تمام شمسی و حداکثر سن 75 سال تمام شمسی در هنگام ثبت‌نام
- داشتن مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی ارشد یا معادل آن مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه
- ارائه برنامه‌ها و خط مشی‌های اجرایی در چارچوب صلاحیت و اختیارات قوه مجریه مبتنی بر اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی و سیاست‌های کلی نظام
- معرفی مشاوران جهت تشریح برنامه‌ها و توان مدیریتی
- عدم محرومیت از حقوق اجتماعی در زمان ثبت‌نام
- فقدان سابقه محکومیت کیفری مؤثر
- عدم محکومیت قطعی کیفری به جرایم اقتصادی از جمله کلاهبرداری، رشاء و ارتشاء، اختلاس، تبانی در معاملات دولتی، پولشویی، اخلال در نظام اقتصادی کشور و عدم محکومیت به اقدام علیه نظام جمهوری اسلامی ایران
- وابسته نبودن به گروه‌های غیرقانونی و فقدان سوابق سوء امنیتی از جمله در اعتراضات سال 1388
- عدم وابستگی به رژیم گذشته و مؤثر نبودن در تحکیم آن
شرایط نامزدها
مصوبه 1400/2/8 شورای نگهبان (در اصلاح مصوبه مورخ 1396/10/20) درخصوص شرایط نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به‌شرح زیر است:[23]
- تعاریف رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری عبارتند از:
- رجال مذهبی، رجالی هستند که آگاهی لازم به دین اسلام و مذهب تشیع داشته و تدین و تقیدشان به انجام شعائر و مناسک دینی در زندگی فردی و اجتماعی از برجستگی ویژه‌ای برخوردار باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیت، شناخته و مشهور باشند.
- رجال سیاسی، رجالی هستند که قدرت تحلیل و درک آن‌ها از مسائل و پدیده‌های سیاسی به جهت آگاهی عمیق‌شان از مسائل سیاسی اجتماعی اعم از داخلی و بین‌المللی و حضورشان در صحنه‌های سیاسی به‌نحوی باشد که همواره مصالح نظام اسلامی و معیار‌های اصیل انقلابی در عملکرد آن‌ها لحاظ شده باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این خصوصیت، شناخته و مشهور باشند.
- مدیر، شخصی است برخوردار از شایستگی‌های ذاتی و اکتسابی لازم از نظر دانش و مهارت، شخصیت و نگرش‌های فردی و تجربه که توانایی شناخت و استفاده بهینه از منابع انسانی و مادی در کشور را با رعایت حداکثر بهره‌وری و در راستای مأموریت، رسالت و اهداف کلان نظام و ارزش‌های حاکم بر جامعه داراست و سوابق او حاکی از موفقیت وی در صحنه‌های مدیریتی کلان باشد.
- مدبر، شخصی است که از توانایی پیش‌بینی و عاقبت‌اندیشی نسبت به امور، مبتنی بر عقلانیت و دانش صحیح برای اداره امور کشور برخوردار باشد و در بحران‌ها قدرت حل مشکلات و برون‌رفت از آن‌ها را به نحو شایسته داشته باشد.
- شرایط و معیار‌های لازم جهت تشخیص رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری عبارتند از:
- سوابق کافی و قابل ارزیابی در فعالیت‌های مذهبی و سیاسی از قبیل مکتوبات، سخنرانی‌ها و اعلام مواضع
- سابقه تصدی حداقل مجموعاً چهار سال در مناصب ذیل که در احراز مدت جمع سابقه تصدی در یک یا چند مورد از مناصب مذکور کفایت می‌کند:
- مقامات سیاسی موضوع بند‌های «الف»، «ب» و «ج» ماده 71 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386/8/7
- معاونین رؤسای قوای سه‌گانه
- اعضای شورای عالی امنیت ملی
- اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام
- مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور
- رؤسای سازمان‌ها، مؤسسات و نهاد‌های دولتی و مؤسسات و نهاد‌های عمومی غیردولتی در سطح ملی
- فرماند‌هان عالی نیروهای مسلح با جایگاه سرلشکری و بالاتر
- رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کشور
- استانداران
- شهرداران شهر‌های بالای دو میلیون نفر جمعیت
- اشخاص، مقامات و مدیران هم‌طراز مناصب فوق به تشخیص شورای نگهبان
- سلامت و توانایی لازم جهت ایفای مسئولیت‌های ریاست جمهوری
- حداقل سن 40 سال تمام شمسی و حداکثر سن 75 سال تمام شمسی در هنگام ثبت‌نام
- داشتن مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی ارشد یا معادل آن مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه
- ارائه برنامه‌ها و خط مشی‌های اجرایی در چارچوب صلاحیت و اختیارات قوه مجریه مبتنی بر اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی و سیاست‌های کلی نظام
- معرفی مشاوران جهت تشریح برنامه‌ها و توان مدیریتی
- عدم محرومیت از حقوق اجتماعی در زمان ثبت‌نام
- فقدان سابقه محکومیت کیفری مؤثر
- عدم محکومیت قطعی کیفری به جرایم اقتصادی از جمله کلاهبرداری، رشاء و ارتشاء، اختلاس، تبانی در معاملات دولتی، پولشویی، اخلال در نظام اقتصادی کشور و عدم محکومیت به اقدام علیه نظام جمهوری اسلامی ایران
- وابسته نبودن به گروه‌های غیرقانونی و فقدان سوابق سوء امنیتی از جمله در اعتراضات سال 1388
- عدم وابستگی به رژیم گذشته و مؤثر نبودن در تحکیم آن
مجید کریمی
